İbn Tagriberdi (1410-1470) en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire.
Mısır’ın fethinden müellifin vefatından iki yıl öncesine kadar geçen sekiz buçuk asırlık dönemi ele alır.
Kâtip Çelebi (1609-1657) Keşf ez-Zunûn an Esâmi el-Kütüb ve el-Funûn
İslam dünyasının en değerli eserlerini içeren 15.000’e yakın kitabı ve 10.000’e yakın müellifi (yazar) alfabetik dizin sistemine göre tanıtır. İbrahim Müteferrika tarafından basılan meşhur coğrafya ansiklopedisi Cihannümâ ile de tanınır.
El-Zehebî (1273-1347), Siyerü a’lâmi’l-nübelâ
Zehebî, bu eserinde Endülüs’ten Çin’e kadar uzanan İslâm coğrafyasında her sahanın en meşhur isimlerini toplamış.
İbnu’l Esir (1160 – 1233) el-Kamil fi et-Tarih
İslâm’da tarih konusuna dair kısa bilgiler verip arkasından kâinatın yaratılışıyla asıl metne girer. Peygamberler tarihini anlatıp Sâsânî, Roma ve Bizans imparatorlukları, Selevkoslar, Câhiliye Arapları ve özellikle eyyâmü’l-Arab (kabileler arası savaşlar) hakkında ayrıntılı bilgi verir.
İbn Haldun (1332-1406)
Kitabü’l İber ve Mukaddime ve Et-Ta’rif
Mukaddime – Tarih ilmi. Başlangıçtan İbn Haldun’un zamanına kadar kavimlerin ve hanedanların, başta Araplar olmak üzere onlara komşu olan Nabatiler, Süryaniler, Farslar, Yahudiler, Eski Mısırlılar, Yunanlılar, Rumlar, Türkler ve Franklar gibi milletlerin tarihini kapsar. Bu kitapta İbn Haldun kısaca Hz. Peygamber, Hulefa-i Raşidin, Emeviler ve Abbasiler, Doğu İslam dünyasındaki diğer Müslüman hanedanların tarihine de yer vermiştir. Ayrıca, Berberiler’in ve Zenateliler’in tarihini ele alan bir Kuzey Afrika (Mağrib) tarihi. Ve biyografisi.
Abu’l Farac (1225-1286) Târîḫu’z-zamân
Süryânîce umumi bir tarih olup yaratılıştan 1286 yılına kadar gelen olayları ihtiva eder. Hz. Âdem’den Yeşû‘a kadarki atalar, Benî İsrâil hâkimleri, İbrânîler, Keldânîler, Medler, Persler, Romalılar, Yunanlılar, Bizanslılar, Hz. Peygamber’den Abbâsî halifeliğinin yıkılışına kadar İslâm tarihi, Selçuklular, İsmâilîler, Haçlılar, Hârizmşahlar ve Moğollar hakkında bilgi nakledilmektedir.
El-Bağdadi (1162-1231)
Batı’da ve İslâm âleminde bilinen en meşhur eseri el-İfâde ve’l-iʿtibâr’dır. Mısır’da bulunduğu sırada kaleme aldığı hacim bakımından küçük, fakat muhteva açısından çok zengin olan bu eser, o dönemdeki Mısır’ın coğrafî, topografik, sosyal ve iktisadî durumu hakkında oldukça değerli bilgiler vermektedir.
İbn İyas (d. 1448 – ö. 1524) Bedâʾiʿu’z-zühûr fî veḳāʾiʿi’d-dühûr
Müellif, yaşadığı döneme kadar Mısır’ın İslâmî ve genel tarihini vermeyi planladığı bu eserinde başlangıçtan 928 (1522) yılına kadar Mısır’la ilgili bilgileri kaydetmiştir.
İbn Memmati (1149-1209) Ḳavânînü’d-devâvîn
Ḳavânînü’d-devâvîn. En önemli eseri olup Eyyûbî Hükümdarı el-Melikü’l-Azîz Osman’a takdim edilmiştir. Eyyûbîler devrinde idarî, malî ve askerî divanların işleyişinden, Mısır’ın iktisadî, sınaî, ziraî hayatından ve coğrafyasından bahseder.
El-Kalkakaşandi (d.1355 – ö. 1418)
Ṣubḥu’l-aʿşâ fî ṣınâʿati’l-inşâʾ. İslâm dünyasında bürokrasinin gelişmesi ve kâtiplerin yetişmesi için derlenen eser inşâ sanatının en mükemmel ansiklopedik örneğidir. Kalkaşendî bu çalışmasını, birçok eserden topladığı örnekler yanında Mısır arşivinde bulunan Memlük devrine ve daha önceki dönemlere ait binlerce gizli ve nâdir belgeden istifade etmek suretiyle hazırlamış, belgelerin yüzlercesini eserine aynen aldığından eserin hacmi genişlemiştir. İslâm dünyasının bütün bölgelerinin ve özellikle Mısır’ın tarih ve coğrafyası tanıtılmıştır. Ayrıca Bizans Devleti ve Avrupa kıtası hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Ordu mensupları ile devlet memurları ve din adamlarının görevleri de bu bölümde ele alınmıştır.
source